Zespół niespokojnych nóg (ang. restless legs syndrome, RLS) jest to przewlekłe schorzenie, manifestujące się objawami ruchowymi i czuciowymi. Objawy czuciowe to nieprzyjemne odczucia w kończynach dolnych – może to być drętwienie, mrowienie, palenie, ścierpnięcie, a nawet ból. Objawy ruchowe to nadmierna aktywność ruchowa. Nieprzyjemne odczucia powodują nieodparty przymus poruszania nogami – chodzenia lub naprzemiennego zginania i prostowania, pocierania nóg o siebie, potrząsania, napinania mięśni. Objawy te występują w spoczynku, w pozycji leżącej lub siedzącej. Charakterystyczna jest ich zależność od rytmu dobowego: występują wieczorem lub w nocy i bardzo często powodują istotne zaburzenia snu. Pacjenci cierpiący na zespół niespokojnych nóg mają problemy z zaśnięciem, ich sen bywa przerywany. Zaburzenia snu istotnie pogarszają jakość życia chorych – powodują zmęczenie, rozdrażnienie, pogorszenie nastroju, pogorszenie zdolności koncentracji, bóle głowy, gorszą wydajność w pracy.

Jakie są objawy zespołu niespokojnych nóg?
Charakterystyczne objawy zespołu niespokojnych nóg to:

• przymus poruszania nogami, któremu zwykle towarzyszą nieprzyjemne odczucia lub dyskomfort w obrębie nóg,
• przymus poruszania nogami ujawnia się lub nasila podczas odpoczynku lub dłuższego przebywania nieruchomo w pozycji leżącej lub siedzącej,
• przymus poruszania nogami i nieprzyjemne odczucia ustępują podczas ruchu np. chodzenia, pocierania nóg, naprzemiennego zginania i prostowania itp.,
• przymus poruszania i nieprzyjemne odczucia w nogach występują wieczorem lub w nocy.

Jakie są przyczyny zespołu niespokojnych nóg?
Przyczyna zespołu niespokojnych nóg wciąż pozostaje niejasna. Wyróżnia się postać pierwotną i wtórną tego zespołu. W postaci pierwotnej ważną rolę przypisuje się czynnikom genetycznym. Osoby cierpiące na RLS często mają krewnych również dotkniętych tym zespołem. Postaci wtórne RLS związane są z obecnością innych schorzeń, np. anemii z niedoboru żelaza czy niewydolności nerek. RLS stosunkowo często występuje u kobiet w ciąży; objawy ustępują po rozwiązaniu. W powstawaniu RLS istotną rolę wydaje się odgrywać niedobór żelaza w ośrodkowym układzie nerwowym. Dlatego u pacjentów z tym schorzeniem przeprowadza się diagnostykę w kierunku niedoboru żelaza i w razie stwierdzenia tego niedoboru, zaleca się suplementację.

Jak leczyć zespół niespokojnych nóg?
Istnieją różne metody postępowania w RLS – farmakologiczne i niefarmakologiczne. Wybór sposobu leczenia zależy od nasilenia objawów. Metody niefarmakologiczne obejmują zmianę stylu życia, w szczególności zadbanie o właściwą higienę snu. Pacjent powinien spać w wywietrzonej i wyciszonej sypialni, kłaść się i wstawać o regularnych porach, zadbać o regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny (ale nie bezpośrednio przed snem), stopniowo wyciszać się i zrelaksować przed snem (np. z pomocą spokojnej muzyki). Ważne jest unikanie przed snem kawy, mocnej herbaty, alkoholu, obfitych posiłków, papierosów. Czasem konieczne może być odstawienie niektórych leków (wiele leków, w tym np. leki przeciwhistaminowe znajdujące się w preparatach na przeziębienie czy leki przeciwwymiotne lub przeciwdepresyjne, mogą nasilać objawy tego zespołu). Leczenie farmakologiczne powinno zostać zaordynowane przez lekarza neurologa. Dostępnych jest kilka grup leków: tzw. leki dopaminergiczne (leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona, które w RLS stosuje się jednak w dużo mniejszych dawkach, mają one bardzo dobrą skuteczność w zwalczaniu objawów RLS), leki przeciwpadaczkowe (np. gabapentyna), leki opioidowe, leki uspokajające i nasenne.

Opracowała:
dr n. med. Monika Ostrowska – specjalista neurolog