Jak zrozumieć co mówi neurolog?

Aura migrenowa

– są to objawy niekiedy poprzedzające migrenowy ból głowy. Najczęstszym typem aury jest aura wzrokowa – są to zaburzenia widzenia w postaci migocącego mroczka lub błysków świetlnych, czasem ubytków w polu widzenia. Rzadziej aura może mieć postać zaburzeń czuciowych – np. mrowienia lub drętwienia twarzy lub ręki, zaburzeń mowy lub niedowładu. Objawy te mają charakter przemijający, trwają zwykle kilka lub kilkanaście minut, bezpośrednio po nich pojawia się ból głowy. Więcej o migrenie

Afazja

– to grupa zaburzeń mowy wynikających z uszkodzenia kory mózgu odpowiedzialnej za rozumienie mowy słyszanej (tzw. afazja czuciowa) lub odpowiedzialnej za generowanie mowy (tzw. afazja ruchowa). Najczęściej przyczyną wystąpienia afazji jest udar mózgu, który często prowadzi do uszkodzenia obu wspomnianych ośrodków odpowiedzialnych za mowę powodując afazję czuciowo-ruchową (występują zarówno trudności ze zrozumieniem tego co się słyszy jak i wypowiadaniem się). Rozróżnienie rodzajów afazji wynika z tego, że kora mózgu podzielona jest na rejony, które są wyspecjalizowane w określonej funkcji. Do tych funkcji należy także mowa (wyróżnia się osobne obszary odpowiedzialne za rozumienie i generowanie mowy).

Ataksja

– objaw neurologiczny wynikający z zaburzenia koordynacji ruchowej. Obecność ataksji objawia się trudnością w wykonywaniu precyzyjnych czynności, trudnością w trafieniu ręką do celu oraz koordynacji pracy mięśni kończyn dolnych prowadzące do zaburzeniu chodu. Objawia się to chodzeniem z szeroko rozstawionymi nogami (jak marynarz na statku). Przyczyną ataksji może być nieprawidłowe działanie móżdżku lub tych części układu nerwowego, które odpowiedzialne są za przewodzenie bodźców czuciowych.

Demencja (otępienie)

– to nieprawidłowe działanie mózgu polegające na zaburzeniach tzw. wyższych czynności umysłowych (m.in. pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, liczenia), których nasilenie jest tak duże, że upośledza normalne funkcjonowanie człowieka. Diagnoza otępienia może zostać postawiona na podstawie badania neuropsychologicznego, które służy do określenia rodzaju i stopnia zaburzeń poznawczych. Obecnie odchodzi się od popularnego dawniej określenia „demencja starcza”, które sugerowało, że zaburzenia wyższych czynności umysłowych związane są wyłączenie z wiekiem. Naturalne jest, że z wiekiem sprawność umysłowa nieco się osłabia, jednak gdy pogorszenie sprawności utrudnia codzienne funkcjonowanie to należy traktować to jako chorobę, a nie normalne starzenie organizmu. Więcej o otępieniu

Dyskopatia

– zwyrodnienie krążka międzykręgowego, czyli struktury znajdującej się pomiędzy sąsiadującymi trzonami kręgów kręgosłupa. Pełni ona funkcję amortyzującą, a także umożliwia niewielkie przesunięcia trzonów kręgów względem siebie, dzięki czemu kręgosłup ma zachowaną ruchomość. Krążek międzykręgowy składa się z pierścienia włóknistego i jądra miażdżystego. W miarę postępowania procesu zwyrodnieniowego dochodzi do napinania się, a następnie pęknięcia pierścienia włóknistego, co powoduje uwypuklenie się jądra miażdżystego poza jego obręb z następowym uciskiem na korzenie nerwowe. Te wszystkie zjawiska generują ból.

Dystonia

– są to mimowolne skurcze mięśni, powodujące zrywające lub skręcające ruchy kończyn, tułowia lub twarzy lub też powodujące przybieranie nieprawidłowych, niekiedy dziwacznych pozycji. Dystonia może mieć podłoże genetyczne lub wynikać z wrodzonych nieprawidłowości mózgu, może też być nabyta – wtedy najczęściej występuje jako działanie niepożądane niektórych leków, ale może też mieć inne przyczyny, np. endokrynologiczne czy naczyniowe.

Dyzartria

– rodzaj zaburzeń mowy wynikający z trudności w artykulacji. Dyzartria może być spowodowana przez szereg chorób: od uszkodzenia mózgu, przez nieprawidłowe działanie nerwów odpowiedzialnych za unerwienie gardła i krtani, aż po choroby mięśni i aparatu mowy. Pod pojęciem dyzartrii mieszczą się określenia używane w potocznej mowie takie jak mowa bełkotliwa, mówienie „przez nos”, czy chrypka.

Epilepsja

– inaczej padaczka. Jest to choroba, a właściwie grupa chorób cechujących się powtarzającymi się napadami. Napady padaczkowe mogą mieć bardzo różny obraz – czasem są to napady drgawek obejmujących całe ciało, z towarzyszącą utratą przytomności, czasem są to tylko drgawki jednej kończyny, mogą to być także napadowe zaburzenia czucia, widzenia lub mowy lub krótkotrwałe napady „wyłączeń” – kiedy to na chwilę pacjent traci kontakt z otoczeniem. U podłoża padaczki znajdują się wrodzone lub nabyte nieprawidłowości mózgu. Wysunięcie podejrzenia padaczki wymaga podjęcia diagnostyki neurologicznej (m.in. badania obrazowe mózgu tj. tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny głowy, a także badanie EEG). Po rozpoznaniu padaczki przez neurologa należy podjąć leczenie farmakologiczne, które ma na celu ograniczyć częstość napadów. Więcej o padaczce.

Fascykulacje

– samoistne, delikatne skurcze włókien mięśniowych, które bywają niekiedy odczuwane przez pacjentów jako mrowienie. Fascykulacje mogą być widoczne podczas oglądania mięśnia i wyglądają jak falowanie mięśni bez efektu w postaci ruchu w stawie. Obecność fascykulacji może nasuwać podejrzenie choroby mięśni lub nerwów obwodowych, ale nie zawsze jest objawem choroby. Więcej o chorobach nerwów i mięśni.

Neuropatia/polineuropatia

– to uszkodzenie nerwów obwodowych niezależnie od przyczyny. Jeśli uszkodzony jest jeden nerw to nazywamy to mononeuropatią, a jeśli choroba powoduje uszkodzenie wielu nerwów obwodowych to taki stan nazywany jest polineuropatią. W zależności od funkcji uszkodzonego nerwu (nerwów) różne mogą być objawy neuropatii. Jeśli na przykład uszkodzony jest nerw odpowiedzialny za przewodzenie bodźców czuciowych, to objawem uszkodzenia będą zaburzenia czucia takie jak niedoczulica (osłabienie czucia). Niedoczulica może dotyczyć wybiórczo lub łącznie czucia dotyku i/lub bólu i/lub temperatury. Objawom ubytku czucia mogą towarzyszyć także bóle lub nieprzyjemne doznania czuciowe jak drętwienie lub mrowienie (tzw. parestezje – patrz niżej). Jeśli uszkodzone są włókna odpowiedzialne za przewodzenie bodźców ruchowych (z mózgu do mięśni) to objawem neuropatii będzie osłabienie mięśni. Więcej o chorobach nerwów i mięśni.

Niedowład

– to fachowa nazwa na osłabienie siły mięśniowej wynikające z nieprawidłowego działania układu nerwowego lub określonych mięśni. Niedowład jest objawem niespecyficznym ponieważ może być spowodowany uszkodzeniem różnych części układu nerwowego. Za powstanie niedowładu mogą być odpowiedzialne choroby prowadzące obejmujące mózg, rdzeń kręgowy, nerwy obwodowe przewodzące impulsy od ośrodkowego układu nerwowego do mięśni oraz same mięśnie.

Odruch

– działanie układu nerwowego oparte jest na mechanizmach polegających na automatycznym powstawaniu jakiegoś działania (ruchu lub zachowania) w reakcji na bodziec. Reakcje te nazywane są odruchowymi. Niektóre z takich odruchów można badać i na podstawie ich nieprawidłowości można stwierdzić zaburzenia funkcjonowania określonej części układu nerwowego. Badanie odruchów polega m.in. na opukiwaniu ścięgien niektórych mięśni przy użyciu młotka neurologicznego, dotykaniu określonych miejsc na skórze lub błonie śluzowej drewnianą szpatułką lub igłą. W zależności od rodzaju badanego odruchu o nieprawidłowości może świadczyć zarówno osłabienie odruchu jak i wzmożona reakcja (odruch wygórowany).

Parestezje

– są to nieprzyjemne, a niekiedy wręcz przykre doznania czuciowe, pojawiające się spontanicznie, tj. bez wcześniejszego zadziałania bodźca. Mogą być odczuwane jako palenie, pieczenie, mrowienie, lub ściskanie. Najczęściej występują u pacjentów z uszkodzeniem jednego nerwu lub wielu nerwów obwodowych (to drugie oznacza polineuropatię). W diagnostyce neurologicznej parestezji niekiedy wykonywane jest badanie przewodnictwa nerwowego (EMG). Więcej obadaniu EMG.

Parkinsonizm

– to termin określający jednoczesne występowanie objawów takich jak spowolnienie ruchowe, sztywność mięśni, drżenie oraz trudności z chodzeniem. Objawy te mogą być spowodowane różnymi chorobami mózgu. Jedną z najczęstszych przyczyn jest choroba Parkinsona. Niekiedy przyczyną parkinsonizmu są inne choroby takiej jak guz mózgu, wodogłowie, lub uszkodzenie mózgu spowodowane przewlekłym niedokrwieniem. Więcej o parkinsonizmie.

Rezonans magnetyczny (MR) i tomografia komputerowa (TK)

– niekiedy na podstawie rozmowy z pacjentem oraz badania neurologicznego można jedynie podejrzewać, że przyczyną choroby jest nieprawidłowość w strukturze mózgu. Wówczas do dyspozycji są dwie najczęściej stosowane metody diagnostyczne, umożliwiające ocenę układu nerwowego: tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. W badaniu TK wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie, a w badanie MR – silne pole magnetyczne do oceny składu chemicznego mózgu. Dzięki zastosowaniu komputera, na podstawie tych zjawisk możliwa jest rekonstrukcja obrazu wnętrza mózgu. Obie metody umożliwiają stworzenie obrazu płaszczyzn przekroju mózgu na różnych poziomach i w różnych projekcjach. Oba badania odbywają się przy pełnej świadomości pacjenta, nie wiążą się z bólem. Warunkiem ich prawidłowego wykonania jest leżenie bez ruchu podczas rejestracji. Badanie trwa 10–30 minut. W związku z wykorzystywaniem do badania MR silnego pola magnetycznego, przeciwwskazaniem do badania jest obecność metalowych elementów w ciele (protezy kości, rozrusznik serca itp.). Przeciwwskazaniem jest także lęk przed zamkniętymi przestrzeniami (klaustrofobia), gdyż w czasie badania głowa pacjenta zamknięta jest w wąskiej rurze aparatu i unieruchomiona, aby uniknąć zafałszowań związanych z ruchem głowy. Oba badania służą do wykazania nieprawidłowości w strukturze układu nerwowego. Niekiedy przyczyną objawów nie jest jednak uszkodzenie strukturalne, lecz nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu. W takich sytuacjach obraz KT lub MR może być prawidłowy.

Spastyczność

– jedną z funkcji układu nerwowego jest regulacja napięcia mięśniowego. Odpowiednie napięcie mięśniowe jest niezbędne do prawidłowego wykonania ruchu oraz zabezpiecza stawy przed urazami, zapewnia na przykład utrzymanie pionowej postawy. Na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu może dojść do wzmożenia napięcia mięśniowego i w zależności od rodzaju choroby taki stan nazywamy spastycznością lub sztywnością mięśni. Spastyczność najczęściej pojawia się po udarze mózgu, w stwardnieniu rozsianym, po urazach czaszkowo-mózgowych. Spastyczność często występuje w porażeniu mózgowym dziecięcym. Bardzo skuteczną metodą leczenia spastyczności jest podawanie toksyny botulinowej. Więcej o spastyczności i botulinie

Udar

– jest to choroba polegająca na nagłym uszkodzeniu mózgu na skutek choroby naczyń mózgowych (niedokrwienia lub krwotoku). W odniesieniu do udarów mózgu w języku potocznym częściej używa się słowa „wylew” sugerującego wynaczynienie krwi. W rzeczywistości zdecydowana większość udarów to tzw. udary niedokrwienne spowodowane zatorem lub miażdżycą tętnic. Udar jest stanem zagrażającym życiu dlatego w każdym przypadku wystąpienia objawów nasuwających podejrzenie tej choroby powinno się niezwłocznie udać do szpitala prowadzącego wyspecjalizowany oddział udarowy. Więcej o udarze mózgu i zapobieganiu udarowi.

Opracował
dr n. med. Krzysztof Banaszkiewicz – specjalista neurolog