Prawidłowy sposób odżywiania jest niezwykle istotnym czynnikiem oddziałującym na przebieg ciąży, samopoczucie i zdrowie mamy oraz dziecka. Właściwie zbilansowana dieta stanowi podstawę, jednak wszystkim kobietom planującym ciążę Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca suplementację kwasu foliowego, jodu i witaminy D3 w odpowiednich dawkach.

Ponadto większość Pań, ze względu na duże ryzyko niedoborów powinno stosować również uzupełniać kwasów omega 3, żelaza, magnezu. Dobrze jest rozpocząć suplementację min. 3 miesiące przed planowaną ciążą. Organizm potrzebuje przynajmniej tyle czasu na uzupełnienie wcześniejszych niedoborów.

Kwas foliowy
Kwas foliowy jest witaminą, której profilaktyczna suplementacja jest zalecana od wielu lat wszystkim kobietom aktywnym seksualnie. Dostarczenie tego składnika jedynie z żywności, nawet jeśli zdrowo się odżywiamy i dbamy o to, aby na naszym stole nie brakowało świeżych warzyw czy owoców jest bardzo trudne. Do najbogatszych źródeł folianów zaliczamy surowe zielone warzywa (brokuły, brukselka, szpinak, kapusta włoska, szparagi, sałata), pełne ziarna zbóż, rośliny strączkowe (groch, fasola), owoce cytrusowe, wątrobę i drożdże.  Kwas foliowy jest wrażliwy m.in. na działanie temperatury i światła. Podczas przechowywania ulega on utlenieniu do mniej przyswajalnych pochodnych, a gotowanie powoduje straty folianów rzędu 50–90% ich zawartości wyjściowej.

Ważne jest, aby suplementować kwas foliowy nawet jeśli nie myślimy o macierzyństwie. Ok. 50% ciąż w Polsce nie było nieplanowanych a poziom kwasu foliowego w organizmie jest najistotniejszy w pierwszych 2-4 tygodniach od poczęcia. Większość kobiet nie wie jeszcze, że spodziewają się dziecka. Niedobór kwasu foliowego zwiększa ryzyko wystąpienia u noworodka poważnych wad wrodzonych cewy nerwowej, takich jak rozszczep kręgosłupa czy bezmózgowie. Co istotne ok 90% dzieci z wadą rodzi się zdrowym matkom i w rodzinach, w których nigdy wcześniej takie problemy nie wystąpiły.

Powikłaniom bardzo łatwo można zapobiec. Codzienna suplementacja 0,4 mg kwasu foliowego w okresie okołokoncepcyjnym zmniejsza ryzyko wystąpienia ww. powikłań nawet  o 79%.

Na niedobory folianów szczególnie narażone są kobiety, które przyjmują lub przyjmowały doustne środki antykoncepcyjne, cholestyraminy (obniżają poziom cholesterolu we krwi), leki zmniejszające kwasowość soku żołądkowego (stosowane na zgagę czy nadkwasotę), leków przeciwpadaczkowych, cierpiące na hiperhomocysteinemię oraz palące papierosy. W takim przypadku Zespół Ekspertów Pierwotnej Profilaktyki Wady Cewy Nerwowej zaleca zastosowanie zwiększonej dawki kwasu foliowego.

Witamina D3, a problemy z zajściem w ciążę
Ze względu na niski poziom nasłonecznienia w ciągu roku  związany z położeniem geograficznym  naszego kraju, niedobory witaminy D3 uznawane są za powszechne. Jest  ona syntetyzowana przez organizm pod wpływem działania promieni słonecznych. Jej produkcję utrudniają takie czynniki jak procesy starzenia skóry, stosowanie kremów z filtrem UV czy zanieczyszczenie powietrza.

Witamina D pomaga regulować cykl miesiączkowy, jej suplementacja zalecana jest przy zaburzeniach owulacji – wspomaga przywrócenie regularnych miesiączek, wzmacnia ona również działanie gonadotropiny, hormonu wpływającego na  prawidłową pracę jajników. Im wyższe stężenie wit. D, tym szybciej dojrzewają komórki jajowe. Jest to szczególnie istotne dla kobiet z zespołem policystycznych (wielotorbielowatych) jajników (PCOS).

Prawidłowe wysycenie organizmu witaminą D zwiększa szanse za zajście w ciąże o  20-30%.

Warto oznaczyć poziom witaminy D3 we krwi, aby dowiedzieć się czy oraz jak duży niedobór u nas występuje. Skierowanie na badanie wystawia lekarz, najczęściej endokrynolog, ale możemy wykonać je prywatnie. Jeżeli nie mamy skierowania, należy poprosić o oznaczenie poziomu 25-hydroksywitaminazy D, czyli kalcydiolu, w osoczu krwi.

Badanie poziomu witaminy D – interpretacja wyników:>

• poniżej 20 ng/ml (lub poniżej 50 nmol/l) – ciężki niedobór witaminy D
• poniżej 30 ng/ml (lub poniżej 75 nmol/l) – niewystarczające zaopatrzenie
• 30-50 ng/ml (lub 75-125 nmol/l) – optymalne zaopatrzenie
• powyżej 150 ng/ml (lub powyżej 375 nmol/l) – zatrucie witaminą D

Wg aktualnych zaleceń PTD (2014 r.) dawka suplementacyjna dla kobiet planujących ciążę, w ciąży oraz karmiących piersią powinna wynosić 2000 j/dobę

Jod
W Polsce występuje średnie ryzyko niedoboru jodu w diecie, dlatego profilaktycznie wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, wchodzi w skład hormonów tarczycy. Niedobór jodu oraz niedoczynność tarczycy maja negatywny wpływ na rozwój układu nerwowego i mózgu  dziecka, sprzyjają wystąpieniu niedosłuchu i głuchoty noworodków. Niedoczynność tarczycy u kobiety w ciąży zwiększa ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego, niedoczynności tarczycy u dziecka

PTG zaleca suplementację Jodu przez każdą kobietę planującą ciąże, w ciąży oraz w okresie karmienia piersią na poziomie 200 ug w formie jodku potasu.

Wyrównanie poziomu żelaza
PTG zaleca uzupełnienie niedoborów żelaza u kobiet planujących ciążę w przypadku ryzyka wystąpienie niedokrwistości w okresie ciąży. Zastosowanie znajduje długotrwała suplementacja niskim dawkami, dlatego warto sprawdzić poziom tego składnika mineralnego we krwi odpowiednio wcześnie. Suplementacji nie stosuje się profilaktycznie, a dawka lecznicza ustalana jest indywidualnie przez lekarza.

Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (NNKT)
Aby dostarczyć NNKT warto spożywać ryby morskie, oleje roślinne, czy algi. Powinny one pochodzić z kontrolowanych, bezpiecznych źródeł. W Polsce występuje duże ryzyko niedoboru NNKT. Jemy zbyt mało tych produktów i często nie zwracamy uwagi na ich jakość.

EFSA (European Food Safety Authority) zaleca rozpoczęcie suplementacji  3 miesiące przed planowaną ciążą i kontynuowanie do końca karmienia piersią. Odpowiedni poziom NNKT wpływa m.in. na prawidłowy rozwój układu immunologicznego. Kwasy omega 3 wchodzą w skład błon fosfolipidowych, budujących układ nerwowy czy siatkówkę oka, przez co maja wpływ na ostrość widzenia i percepcję wrażeń wzrokowych.

Niedobór kwasów omega 3 w okresie płodowym wiąże się z częstszym występowaniem cukrzycy typu 1, nadciśnienia i alergii z w życiu dorosłym. Co istotne dla przyszłej mamy, zapewnienie podaży kwasów omega 3 na właściwym poziomie zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji poporodowej.

PTG zaleca dawkę min. 600 mg/d a w przypadku kobiet o zwiększonym ryzyku przedwczesnego porodu 1000 mg/d.

Magnez
Jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu. Zalecana jest suplementacja magnezu z przypadku wystąpienia niedoborów. Warto unikać również dużej ilości kawy, która wypłukuje ten związek z naszego organizmu

Bibliografia:

• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Pol. 2014, 85, 395-399.
• Wendłowicz, E. Stafańska, L. Ostrowska, 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży.
• Banaś. Nowe podejście dotyczące suplementacji diety kobiet ciężarnych i karmiących piersią
• http://www.1000dni.pl/recipes/poradnik-zywienia-dla-kobiet-w-ciazy.pdf
• http://www.wszechnica-zywieniowa.sggw.pl/Prezentacje/2014/plodnosc_na_talerzu.pdf
• http://www.wszechnica-zywieniowa.sggw.pl/Prezentacje/2014/plodnosc_na_talerzu.pdf
• http://www.naturalnawitaminazycia.pl/znaczenie-witaminy-d3-w-ciazy/
• https://portal.abczdrowie.pl/pytania/niedobor-witaminy-d3-a-plodnosc

Opracowała:
mgr Magdalena Bugaj – psychodietetyk