Aby odpowiedzieć na tak zadane pytanie należy w pierwszej kolejności sprecyzować czym jest pamięć.

Co to jest pamięć?
Wbrew upraszczającemu przekazowi reklam pamięć człowieka to bardzo skomplikowana funkcja mózgu. Wyróżnia się kilka rodzajów pamięci w zależności od cech informacji przechowywanych w pamięci. Do prawidłowego funkcjonowania pamięci niezbędne jest właściwa selekcja informacji, kodowanie, przechowywanie, a następnie ich odtwarzanie. Różne struktury mózgu oraz złożone mechanizmy biologiczne odpowiadają za poszczególne rodzaje pamięci.

Czy zatem jakakolwiek substancja może tak po prostu poprawić pamięć?
Na ogół nie ma prostej recepty na kłopoty z pamięcią. Tylko w rzadkich chorobach związanych z niedoborami pokarmowymi lub zaburzeniami hormonalnymi kłopoty z pamięcią wynikają bezpośrednio z niedoboru jednej biologicznie ważnej substancji. W tych rzadkich sytuacjach niezmiernie ważna jest właściwa diagnoza, a leczenie polega na suplementacji brakującej substancji. Zdecydowanie częściej mechanizm zaburzeń pamięci jest bardziej złożony, chociaż w niektórych sytuacjach istotną rolę odgrywa względny niedobór substancji zwanych neuroprzekaźnikami w komórkach nerwowych. Tak dzieje się np. w chorobie Alzheimera, w której stwierdza się obniżony poziom acetylocholiny w komórkach układu nerwowego. Innym przykładem jest depresja związana z zaburzeniami neuroprzekaźnikowymi (szczególnie niskim poziomem serotoniny), w której również mogą występować zaburzenia koncentracji uwagi lub poczucie pogorszenia pamięci. W takich wypadkach skuteczne bywa leczenie farmakologiczne polegające na stosowaniu leków wpływających na działanie neuroprzekaźników. Leki te są jednak przepisywane na receptę przez neurologa lub psychiatrę.
W ostatnim czasie dużą popularnością w tzw. leczeniu kłopotów z pamięcią cieszą się preparaty zawierające magnez. Prawdą jest, że magnez jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, podobnie jak sen, prawidłowa dieta, relaks i aktywność fizyczna. Niedobór magnezu, który jest często wynikiem zbyt dużego tempa życia nie jest więc jedynym odpowiedzialnym za kondycję ludzkiego mózgu. Suplementowanie magnezu przez osobę zestresowaną, niedosypiającą i przemęczoną bez zadbania o pozostałe aspekty zdrowego stylu życia nie da pożądanego efektu w postaci poprawy pamięci lub koncentracji uwagi.
Z drugiej strony doskonale znane są substancje, które powodują pogorszenie pamięci. Należą do nich alkohol (szczególnie kiedy spożywany jest często, nawet w niewielkich ilościach i w postaci napojów niskoprocentowych), niektóre leki (zwłaszcza nasenne i uspokajające), lub niektóre preparaty ziołowe.

Czym zatem są suplementy diety i jaka jest ich rola?
Ginkgo biloba (miłorząb dwuklapkowy) to lecznicza roślina pochodząca z Chin, ma silne właściwości antyoksydacyjne, hamuje agregacje płytek krwi. Preparaty ginkgo stosuje się również w celu poprawienia sprawności umysłowej u ludzi we wczesnych stadiach otępienia. Czy jest to jednak uzasadnione? W badaniach eksperymentalnych (m. in. badanie Solomon i wsp. z 2002r.*) z zastosowaniem miłorzębu u osób zdrowych z kłopotami pamięciowymi wykazano, że zażywanie preparatu ginkgo w porównaniu do placebo nie poprawiało pamięci. Eksperymenty (badania kliniczne) z Ginkgo biloba nie przyniosły jednoznacznych wyników także jeśli chodzi o jego stosowanie w celu zapobiegania lub leczenia choroby Alzheimera lub innych otępień. Do tej pory przeprowadzono kilkadziesiąt badań, w większości krótkoterminowych, które nie potwierdziły różnicy między Ginkgo biloba, a placebo.

Lecytyna (fosfatydylocholina) – bierze udział w rozmaitych procesach przemiany materii, jest bardzo ważnym elementem składowym mózgu. Jest składnikiem błony komórkowej wszystkich komórek organizmu. Naturalne źródło lecytyny to nasiona soi, rzepaku, fasoli oraz orzechy. Mimo, że jest to tak ważny składnik organizmu to jednak nie ma dowodów na to, że lecytyna poprawia pamięć. Przypuszcza się, że suplementacja lecytyny może spowalniać przebieg choroby Alzheimera, jednak dotychczas przeprowadzone badania nie potwierdzają pozytywnego działania lecytyny w tej chorobie.

Witaminy z grupy B – Rola tych witamin w organizmie jest bardzo duża. Biorą one udział w wytwarzaniu czerwonych ciałek krwi, przeciwdziałają niektórym postaciom niedokrwistości, umożliwiają syntezę kwasów nukleinowych w komórkach, wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego, uczestniczą w tworzeniu otoczki mielinowej ochraniającej komórki nerwowe oraz w syntezie neuroprzekaźników. Witamina B6 dodatkowo bierze udział w przemianie aminokwasów, ułatwia ich rozkład, przemianę tłuszczów i cukrów. Czy jednak jest jakiś dowód, że witaminy grupy B poprawiają pamięć? Podobnie jak w przypadku wcześniej wymienionych suplementów diety tak i dla witamin grupy B nie ma dowodów z badań klinicznych, że przynoszą one poprawę pamięci. Przeprowadzone badania nad wpływem dużych dawek witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego wykazały, że takie leczenie nie hamuje rozwoju choroby Alzheimera lecz powoduje istotne działania niepożądane, w tym depresję.

* Solomon PR i wsp. Ginkgo for memory enhancement: a randomized controlled trial. JAMA. 2002

Opracował:
Dr n. med. Krzysztof Banaszkiewicz – specjalista neurolog