Co to jest zespół cieśni nadgarstka i jak się go leczy?
Zespół cieśni kanału nadgarstka jest to zespół objawów wynikających z ucisku nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka, wywołujący zaburzenia ruchowe i czuciowe w obszarze zaopatrywanym przez ten nerw. Głównymi objawami są drętwienie i mrowienie palców I-III, dolegliwości bólowe dłoni i nadgarstka (początkowo w nocy, a w bardziej zaawansowanych przypadkach także i w dzień), zaburzenia czucia, ograniczenie ruchomości i zdolności manualnych dłoni. Odczuwany dyskomfort doprowadza do obniżenia jakości życia. W postępowaniu leczniczym stosuje się leczenie zachowawcze oraz leczenie operacyjne. Wybór sposobu leczenia zależy od nasilenia objawów, stopnia uszkodzenia nerwu pośrodkowego oraz chorób towarzyszących. Postępowanie nie-chirurgiczne można stosować u osób z łagodnym lub umiarkowanym nasileniem objawów oraz jako uzupełniające leczenie po zabiegach operacyjnych.

W postępowaniu zachowawczym i pooperacyjnym wykorzystuje się różnorodne metody fizjoterapeutyczne, które mają na celu odbarczenie nerwu pośrodkowego, eliminację bólu, poprawę czucia, siły mięśniowej i sprawności ręki. Umożliwia to pacjentowi powrót do życia społecznego i zawodowego.

Leczenie zachowawcze zespołu cieśni nadgarstka
Leczenie zachowawcze zespołu cieśni nadgarstka we wczesnym stadium choroby polega na odciążeniu kończyny górnej i dłoni poprzez unieruchomienie w ortezie dłoniowej utrzymującej nadgarstek w pozycji pośredniej. Przeciwdziała to mechanicznemu drażnieniu nerwu pośrodkowego i łagodzi przykre objawy. Istnieje wiele rodzajów ortez zapewniających ustawienie nadgarstka w odpowiedniej pozycji. W doborze odpowiedniej ortezy pomagają rehabilitanci uwzględniając między innymi nasilenie objawów oraz charakter pracy pacjenta. Unieruchamianie kończyny górnej w ortezie powinno być uzupełnione jednoczesnym stosowaniem odpowiednio i indywidualnie dobranych metod rehabilitacyjnych oraz niekiedy farmakoterapii.

Metody rehabilitacyjne w leczeniu zespołu cieśni nadgarstka
W rehabilitacji zespołu cieśni nadgarstka stosuje się wybrane zabiegi fizykoterapeutyczne m.in.: sonoterapię, elektrostymulację punktową obejmującą mięśnie z niedowładem, jonoforezę, pole magnetyczne, krioterapię, hydroterapię a także zabiegi polegające na zastosowaniu ciepła endo- i egzogennego. Kinezyterapia obejmuje akupunkturę, masaż leczniczy, terapię manualną, terapię powięziową, kinesiotaping, neuromobilizacje, automobilizacje, ćwiczenia sprawności manualnej, wybrane elementy metody PNF.

Poniżej przedstawione są pokrótce wybrane metody rehabilitacyjne, które stosujemy w Gabinecie Neurorehabilitacji:

• Neuromobilizacje – to techniki, które przywracają plastyczność układu nerwowego, czyli zdolność przesuwania się względem siebie struktur otaczających tkankę nerwową, a także przywracają możliwość rozciągania i napinania samej tkanki nerwowej i odtwarzają prawidłową fizjologię komórek nerwowych.
• Automobilizacje – to neuromobilizacje, które po wcześniejszym instruktażu u fizjoterapeuty wykonywane są przez pacjenta samodzielnie w domu jako kontynuacja i uzupełnienie terapii.
• Kinesiotaping – inaczej plastrowanie dynamiczne to metoda, która polega na oklejaniu wybranych części ciała specjalnymi elastycznymi plastrami. Mają one grubość i ciężar zbliżony do skóry i podobnie jak ona są dość rozciągliwe. Ponadto przepuszczają powietrze i są wodoodporne. Plastry można nosić od 3 do 5 dni lub do momentu odklejenia się plastra. Naklejona taśma delikatnie unosi skórę i zwiększa w ten sposób przestrzeń, jaka tworzy się między nią a innymi tkankami.
• Masaż leczniczy – jest masażem łączącym techniki masażu klasycznego, masażu tkanek głębokich, masażu funkcyjnego i poprzecznego, które są dobierane indywidualnie od problemu pacjenta. Masaż ten oddziałuje na skórę, tkankę podskórną, mięśnie, stawy, więzadła, wpływa także na układ krążenia, układ nerwowy czy układ hormonalny. Łagodzi napięcia i bóle mięśniowe, odżywia skórę, zwiększa elastyczność i sprężystość mięśni. Masaż ten leczy i zapobiega wielu chorobom.
• Metoda PNF – czyli nerwowo-mięśniowe torowanie (ang. proprioceptive neuromuscular facilitation), to metoda kompleksowej kinezyterapii, oparta na neurofizjologicznych zasadach wykonywania czynności ruchowych i ich rozwoju w trakcie życia człowieka, wykorzystywana do odzyskiwania utraconych lub kształtowania zaburzonych umiejętności ruchowych. Metoda uwzględnia odczuwanie własnego ruchu (propriocepcję) oraz skupia się na ułatwianiu ruchu zgodnego z fizjologicznymi sposobami wykonywania jak najbardziej skutecznej czynnościowo aktywności ruchowej. Metodę PNF stosuje się w leczeniu i rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami w obrębie układu kostno-stawowego, mięśniowego i nerwowego.
• Terapia Manualna – to obszar fizjoterapii, którego celem jest leczenie dysfunkcji układu nerwowo-mięśniowo-szkieletowego, oparte na wnioskowaniu klinicznym i wykorzystujące bardzo specyficzne środki terapeutyczne oraz ćwiczenia lecznicze dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.
• Terapia powięziowa – to innowacyjna metoda głębokiej pracy z ciałem. Przynosi ulgę w bólu, poprawia funkcjonowanie ciała, poszerza zakres ruchu. Poprzez przywracanie sprawności ciału i redukcję bólu, polepsza jakość codziennego życia.

Czas przeznaczony na rehabilitację i częstotliwość spotkań z fizjoterapeutą w leczeniu zachowawczym zespołu cieśni nadgarstka uzależniony jest od nasilenia objawów i stopnia zaawansowania choroby. Niekiedy pacjent odczuwa wyraźną ulgę już po pierwszej wizycie u fizjoterapeuty, a czasem pierwsze zauważalne skutki terapii pojawiają się dopiero po kilku dniach lub tygodniach intensywnej rehabilitacji. Absolutnie niezbędne w całościowym procesie usprawniania  jest uzupełnianie terapii codziennymi ćwiczeniami wykonywanymi przez pacjenta w domu, a także eliminacja czynników prowadzących do rozwoju zespołu cieśni nadgarstka.

Która metoda rehabilitacyjna jest najlepsza w leczeniu zespołu cieśni nadgarstka?
Współczesna medycyna dąży do uzyskania naukowych dowodów na skuteczność niemal każdej metody leczenia. Służą do tego eksperymenty medyczne, czyli tzw. badania kliniczne. W wystandaryzowanych warunkach eksperymentu porównuje się ze sobą różne metody leczenia, a następnie publikuje wyniki takiego badania, które wykorzystywane są do podejmowania decyzji w codziennym życiu. Również metody rehabilitacyjne można oceniać za pomocą badań klinicznych jest to jednak nieco bardziej skomplikowane w porównaniu do np. leczenia farmakologicznego między innymi z uwagi wpływ indywidualnej relacji terapeuta-pacjent na skuteczność leczenia. W przypadku zespołu cieśni nadgarstka istnieje bardzo wiele różnych metod rehabilitacyjnych co dodatkowo utrudnia ich porównanie. Dostępne dane z badań klinicznych nie pozwalają na wybranie tej jednej, najlepszej metody. Zalecane jest natomiast indywidualny dobór metody rehabilitacji uwzględniający doświadczenie fizjoterapeuty i preferencji pacjenta.

Jak ocenić skuteczność leczenia?
Do oceny skuteczności prowadzonej terapii wykorzystuje się badania elektrofizjologiczne, badanie czucia powierzchniowego, badanie zakresu ruchu i siły mięśniowej ręki, jak też subiektywne odczucia pacjenta dotyczące bólu i innych charakterystycznych objawów.

Czy konieczna jest operacja zespołu cieśni nadgarstka?
Leczenie zachowawcze zespołów cieśni nadgarstka ma charakter objawowy, w przypadku jego nieskuteczności pacjenci kwalifikowani są do leczenia operacyjnego. Operacje zespołów cieśni polegają na odbarczeniu nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka.

Wydaje się, że postępowanie rehabilitacyjne jest mniej skuteczne niż leczenie operacyjne. Leczenie operacyjne wiąże się z ryzykiem osłabienia siły mięśniowej lub zręczności operowanej dłoni dlatego warto rozważyć leczenie zachowawcze przed operacją. Fizjoterapia stosowana jest także po zabiegach operacyjnych ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych, odtworzenie funkcji dłoni, zwiększenie ruchomości i elastyczności tkanek oraz poprawę jakości życia.

Przydatność fizjoterapii w zespole cieśni nadgarstka jest niekwestionowana zarówno w postępowaniu zachowawczym jak i pooperacyjnym.

Opracowała:
Mgr Katarzyna Juda – fizjoterapeuta